Terug naar Kennis
Roadmap versnellen verduurzamen van gemeentelijk maatschappelijk vastgoed
Gijs K.
ir. G. Kant
06 125 609 37
Veel vrolijkheid en ongein. Maar als het over projecten gaat serieus, nieuwsgierig en doortastend.
Uit de Klimaat- en Energieverkenning 2024 van het Planbureau voor de Leefomgeving bleek recent dat de kans minder dan 5 procent is dat Nederland het klimaatdoel voor 2030 gaat behalen. Voor de gebouwde omgeving ziet de situatie er iets beter uit: op basis van het uitgewerkte beleid is de kans 10 tot 20 procent dat de klimaatdoelen voor 2030 behaald worden. Het is dus hoog tijd om in actie te komen en écht te gaan versnellen. Daarom heeft Republiq, in opdracht van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), een roadmap opgesteld die gemeenten helpt te versnellen met de verduurzaming van hun eigen vastgoed.
De roadmap biedt inzicht in de keuzes, opties, afwegingen en voor- en nadelen van de vier stappen van het verduurzamingsproces. In elke stap zijn verschillende keuzes te maken die kunnen leiden tot versnelling van de verduurzaming van het gemeentelijk vastgoed. In de roadmap zijn hier concrete praktijkvoorbeelden uit verschillende gemeenten opgenomen. De vier stappen om te komen van beleid tot uitvoering zijn:
De roadmap, en het webinar met de toelichting, is hier te vinden.
De uitdagingen om de gestelde verduurzamingsdoelstellingen te halen zijn voor gemeenten zeer verschillend. Dat komt onder meer door hun verschil in omvang en hun politieke, financiële en organisatorische situatie. Ook de uitgangssituatie van de portefeuille speelt een belangrijke rol. Door de bezuinigingen de komende jaren (het ‘ravijnjaar’) wordt het voor veel gemeenten extra uitdagend om voldoende investeringsruimte voor de verduurzaming van het gemeentelijk vastgoed te realiseren. In de roadmap is hier rekening mee gehouden door drie routes te beschrijven:
Voor gemeenten waar het moeilijk is voldoende urgentie te creëren en er beperkte financiële middelen zijn. Het klimaatdoel voor 2050 lijkt (nu) moeilijk haalbaar. De focus ligt op het realiseren van CO2-reductie in het reguliere onderhoud en door energiemonitoring.
Voor gemeenten waar de doelstelling (nog) haalbaar lijkt, maar waar versnelling nodig is. De focus ligt op het prioriteren van de gebouwen, clusteren van werkzaamheden en waar mogelijk programmatisch aanbesteden. Dit zorgt voor versnelling in de uitvoering.
Voor gemeenten met een ambitieuzere doelstelling dan het Parijsakkoord en voldoende financiële middelen. Omdat de doelstelling ambitieus is, ligt hier de focus op maximaal versnellen. Door slim te prioriteren van de gebouwen, werkzaamheden te clusteren en programmatisch aan te besteden. Zorg dat je langjarig uitvoerende partijen aan je bindt, dan kan je écht versnellen.
Op basis van onze eigen ervaring in projecten, het opstellen van ruim twintig gemeentelijke routekaarten en het begeleiden van gemeenten richting uitvoering en het opstellen van de roadmap komen we tot de volgende zeven tips.
De politieke, financiële en organisatorische situatie van een gemeente en de uitgangssituatie van de portefeuille bepalen wat een haalbaar doel is voor de verduurzaming van het eigen vastgoed. Het wettelijk klimaatdoel is helder, maar gemeenten zien veel (financiële) uitdagingen op zich afkomen en kunnen niet alles tegelijk. Zoek de route (voetpad, fietspad, snelweg) die past bij jouw gemeente. Het is tijd om te doen: start nu met het daadwerkelijk reduceren van CO2-uitstoot.
Veel gemeenten hebben ondertussen een portefeuilleroutekaart. Gebruik die routekaart als basis en prioriteer vervolgens: bepaal welke gebouwen de komende 5-10 jaar verduurzaamd gaan worden en wat de verduurzamingsingrepen zijn. Het prioriteren van gebouwen kan op basis van (een combinatie van) energieverbruik, bouwjaar of vervangingsmomenten in het MJOP. Werk op basis van de prioritering een passende aanbestedingsstrategie uit.
Het verduurzamen op natuurlijke momenten vanuit het onderhoud lijkt een open deur, maar blijft belangrijk om te benoemen. Hier blijven veel kansen liggen. Dit start met goed inzicht in de staat van de gebouwen. En er zijn nog meer slimme combinaties te maken. Bijvoorbeeld als er vanuit verhuur wensen vanuit gebruikers zijn, of er een nieuwe huurder in het gebouw komt. Voor het slim combineren moet je dus input ophalen bij je gebruikers en de (technisch) gebouwbeheerders.
Zorg ervoor dat de verduurzaming er niet ‘bij’ wordt gedaan. Bij veel gemeenten zien we dat verduurzaming een extra taak voor de bestaande organisatie is. Hierdoor is er gebrek aan focus. De gemeenten die versnellen, zijn de gemeenten die het lukt om hier tijd en mensen voor vrij te maken. Dit geldt voor de kleine en grotere gemeenten. Voor kleine gemeenten kan het interessant zijn de samenwerking met omliggende gemeenten of andere maatschappelijke partners te zoeken.
Het clusteren (bijvoorbeeld per type gebouw of maatregel) helpt om omvang te creëren en de opgave aantrekkelijker te maken voor uitvoerende partijen. De gemeente Amersfoort heeft bijvoorbeeld gelijksoortige gebouwen gebundeld aanbesteed. Als het bundelen van gebouwen een te grote stap is, is bundeling van ingrepen over meerdere gebouwen ook mogelijk (bijvoorbeeld LED-verlichting in meerdere gebouwen tegelijk aanbesteden). Door meerdere projecten met dezelfde uitvoerende partij te doen creëer je lerend vermogen, en een leukere en betere samenwerking.
Gebruikers kennen de gebouwen het beste, dus betrek ze vroegtijdig. Ook ontvangen zij vaak het voordeel van de verduurzaming (lagere energierekening) terwijl de gemeente als gebouweigenaar investeert, de ‘split incentive’. Hier moeten duidelijke afspraken over gemaakt worden: bij wie en voor welk deel het financiële voordeel van de verduurzaming terecht komt. Verkeerd gebruik van het gebouw en de installaties na verduurzaming leiden vaak nog tot minder energiebesparing dan verwacht. Het coachen van de gebruikers in het gebruik van het verduurzaamde gebouw is daarom cruciaal.
Zorg dat energiemonitoring structureel wordt ingeregeld. Dat start met inzicht in het energieverbruik van alle gebouwen, ook waar de huurder het energiecontract afgesloten heeft. Op basis van de data van slimme meters analyseer je het energieverbruik. Vergelijk deze met de gebruikstijden en je zal zien dat in veel gevallen er aanleiding is om installaties anders in te regelen. Bijvoorbeeld een warm water boiler voor een gymzaal die in de zomer op temperatuur wordt gehouden, terwijl de gymzaal dan niet in gebruik is. Hier is zo circa 30% energiebesparing te realiseren.
Bekijk op de website van de VNG de roadmap en het webinar met toelichting.
Benieuwd hoe wij jouw gemeente kunnen helpen om te versnellen? Neem dan contact met Gijs op (gegevens vind je bovenaan dit artikel).
